Troas Bölgesi’nin adına[1] ilk kez Homeros’un “İlyada” adlı eserinde rastlanır[2]. Parion’dan bahseden antik yazarlar arasındaysa; Herodotos[3], Ksenophon[4], Aeneas Tacticus[5], Diodorus[6], Strabon[7], Plinius[8], Plutarkhos[9], Appianos[10], Ptolemaios[11], Pausanias[12], Polyaenus[13], Athenaios[14], Eusebius[15] ve Ammianus Marcellinus[16] bulunmaktadır.

Modern kaynaklarda baktığımızda, W. M. Ramsay[17], Parion konusunda yeni bilgiler sunarken; 1801 yılında bölgeden ele geçen sikkeler ışığında P. Hunt ve J. D. Cariyle tarafından[18] Parion’un Biga’nın Kemer Köyü’nde olduğunun tespit edildiğini, R. Walpole’den öğrenmekteyiz [19]. Parion’un ilk lokalizasyonu ile ilgili bu bilgi, bölgede uzun süreli araştırmalar yapan W. Leaf tarafından da doğrulanmaktadır[20]. Parion’a; 1776-1791 yılları arasında M. G. F. A. de Choiseul-Gouffier[21], 1816 yılında O. F. Von Richter[22] ve 1980’li yıllarda P. Frisch[23] gelerek araştırmalar yapmış ve gözlemledikleri bulguları yayınlamışlardır.

1949 yılında I. Kılıç Kökten[24], Parion ve yakın çevresinde prehistorik araştırmalar yapmıştır. 1970’lerde İ. Akşit, Çanakkale Müzesi adına Parion ’da yüzey araştırmaları ve kazılar gerçekleştirmiştir[25]. Bu araştırmalarda belirlenen Tümülüslerden Bakırtepe aynı yıllarda kazılmış ve buradan iki Roma lahdi ortaya çıkarılmıştır[26]. İ. Akşit[27] ve B. Umar[28] bölgeye yönelik hazırladıkları rehber kitaplarda Parion antik kentine de değinmişlerdir. 1991 ve 1996 yıllarında E. Küçükefe ve O. Bilgin tez çalışmaları kapsamında Parion’a geziler yapmışlardır[29].

Kuzey Troas ve Parion’a yönelik, 1997 yılında[30], 1999[31] ve 2002[32] yıllarında C. Başaran başkanlığında, yüzey araştırmaları yapılmıştır. Parion ve yakın çevresinde yapılan bu yüzey araştırmaları, kentin sahip olduğu arkeolojik potansiyel ve toprak altındaki kültürel mirası hakkında da önemli ipuçları vermiştir. Özellikle yüzeyde tespit edilen mermer yapı elemanlarında gözlenen kaliteli işçilik ve özen, Parion’un sahip olduğu zengin arkeolojik geçmişi belgeler niteliktedir[33].

Başaran başkanlığında yürütülen yüzey araştırmaları, antik kentin sahip olduğu arkeolojik potansiyeli ve antik kentin kalıntılarının her geçen gün yok olduğunu göstermiş ve kentte bilimsel arkeolojik kazılara başlanılmasının gerekliliğini ortaya çıkarmıştır[34].

2004 yılında Kemer Köyü girişinde yapılmaya başlanan İlköğretim Okulu’ nun temel kazısı sırasında antik mezarlara rastlanılması üzerine, Çanakkale Müzesi tarafından bu bölgede “Kurtarma Kazısı” yapılmıştır[35]. Bu alanda antik kentte ait Nekropolis ’in ortaya çıkması üzerine, kentte bilimsel kazı çalışmalarının yapılması zorunlu hale gelmiştir. Bunun üzerine, T.C. Bakanlar Kurulu’nun 29.07.2004 tarih ve 2004/7699 sayılı kararıyla Atatürk Üniversitesi adına Prof. Dr. Cevat Başaran’a “Parion Kazı” izni verilmiştir.

2005 yılında ise, Bakanlık kazı programına alınarak bütçe ayrılan Parion Kazılarına başlanmıştır[36]. 2005-2014 yılları arasında, Prof. Dr. Cevat BAŞARAN başkanlığında yürütülen kazı çalışmaları, 2015 sezonuyla birlikte Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi ve İÇDAŞ A.Ş. sponsorluk ve desteğiyle; Prof. Dr. Vedat KELEŞ başkanlığında, yürütülmeye başlanmış; halen antik kentin Nekropolis, Tiyatro, Odeion, Roma Hamamı, Yamaç Hamamı, Agora ve Dükkânlar (SDJ 1), SDJ 8, SDJ 10, Su Kemeri, Oda Mezarlar ve Mozaikli Yapı sektörlerinde devam etmektedir.

[1] Heinrich Schliemann, Ilios, The City and Country of The Trojans, Harper& Brothers, New York 1881, 183.
[2] Homeros, İlyada, (Çev.A.Erhat-A.Kato), Cm Yayınlan, İstanbul 1999; Tavukçu, 7.
[3] Herodotos, IV, Melpomene, (Çev. E.S. Shuckburgh), Cambridge, 240.
[4] Ksenophon, 2,7.
[5] Aeneas Tacticus, Asclepiodotus and Onasander, I, 1-3.
[6] Diodorus Siculus, The Library of History, XX, 107, 2 - XX, 111, 3.
[7] Strabon XIII, 588-589.
[8] Plinius, V, 40 (32).
[9] Plutarkhos, Bioi Paralelloi: Eumenes, VIII, 2.
[10] Appianos, 62.
[11] Ptolemaios, Geograpgy, V, 2. 2.
[12] Pausanias, IX, 27, I.
[13] Polyaenus, Strategemata, VI, 24.
[14] Athenaios, Deipnosophistae, III, 44, 84.
[15] Eusebius, Chronicon, 153.
[16] Ammianus Marcellinus, 287.
[17] Ramsay, 161.
[18]
[19] R. Walpole, Memoris Relating to European and Asiatic Turkey, London 1918, 84-140; Cevat Başaran, “Araştırmalar”, (Ed. C. Başaran), Antik Trom’ın Parlayan Kenti, Parion, 1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, İstanbul 2013,27.
[20] Leaf, 81.
[21] M. G. F. A. de Choiseul-Gouffier, VoyagePittoresque delaGrece: TomeSecond, Paris 1822, 451.
[22] Otto Friedrichs Von Richter, Wallfahrten im Morgenlande, Berlin 1818, 427-430.
[23] Peter Frish‘‘Die Inschriften von Parion”, Inschriften Griecuscher Stadte Aus Kleinasien, Band 25, Bonn 1983.
[24] Kılıç Kökten, “1949 Yılı Tarih Öncesi Araştırmaları Hakkında Kısa Rapor”, Belleten, No. 43, 1949 817-829.
[25] Başaran, “Araştırmalar”, 27.
[26] Umar, Troas, 1983.
[27] İlhan Akşit, Turistik Çanakkale Rehberi, Fatih Yayınevi, İstanbul 1971.
[28] Bilge Umar, Troas, Ak Yayınları, İstanbul 1983, 35.
[29] Başaran, “Araştırmalar”, 27.
[30] Başaran, “Parion 1997 Araştırmaları”, 349-364.
[31] Cevat Başaran, “Kuzey Troas - Parion Yüzey Araştırmaları 1999”, ASTXVIII-II, Ankara 2000, 225­236.
[32] Cevat Başaran, “Kuzey Troas - Parion Yüzey Araştırmaları 2002”, ASTXXI-I, Ankara 2003, 185-192.
[33] Cevat Başaran, “Araştırmalar”, (Ed. C. Başaran), Antik Troas ’ın Parlayan Kenti, Parion, 1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, 2013, 27-28, 28.
[34] Başaran, “Araştırmalar”, 28; Cevat Başaran, “Parion Kazı ve Sondaj Çalışmaları 2005-2013”, (Ed. Haşan Kasapoğlu, Mehmet Ali Yılmaz), Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara 2014, 97-116, 102-103.
[35] C. Kozanlı, “Kuzey Troas’ın Zengin Kenti: Parion”, IDOL, sayı 28, 2006, 28-29.
[36] Başaran, “Araştırmalar”, 28; Başaran, “Parion Kazı ve Sondaj Çalışmaları 2005-2013”, 102-103.